Relding Thimnak

Tuesday 11 August 2020

Reading Note on The Hidden History of Burma, Race, Capitalism and the Crisis of Democracy

Colonial period chung vialte kawlram cu British India vialte lak ah a rum bik a si, Eidin lei siseh cathiam sang lei zongah kawlram cu a rak tthawngtthal bik kan si, 1920 ahcun Rangon le Newyork hi vawlei cung mipem tam ah aa zuammi an rak si, i India cattial thiam Mira Kamdar le bang nih cun "Our First America" a rak ti phah. 1931 ahhin 7 percent of myanmar population hi Indian an rak si i 14 million hrawng an rak si, Tinbaw deuh in an rak ra nain Arakan ram i a rak phanmi tu cu Overland in a rami an si. Indian pawl kawlram an rak luh hi 20 century i vawlei cung mipem chungah a tambik an rak si. Plural sociey timi zong hi J.S Furnivall nih kawlram Indian mipem, kawlram an luh hnu in kawlram ah a hman hmasa mi word a si. 

( P 18, Thant Myint U) 

British uknak tang ah kenkip loin chuah luh khawhnak a tuah tik ah, India, Chinese le European tamtuk an lut, Investor lawngte an si tik ah kawlmi phun cu a tangbik dirhmun ah rak chiah an si. 1920 lio i kawlram police a rak ttuanmi George Orwell nih ttialmi cu, " fiangte in kan chim ko ahcun Britist nihhin kawlram cu a hrawhhral dih i kawlram ngeihmi vialte cu mi ta ah a ser dih bak ko" ti tiang a rak ttial. Hi lio ahhin Britist cu Europe an si caah European pawl cu a sang bik ah an i chia i a chang tu ah India, Chinese le a donghnak ah Kawlmi business a tuahmi, ramngei le civil servant deuh kha an si. 

(P 20 Thant Myint U)

Mirang nih 1824 i Arakan a rak lak tik ah chaklei Rakhine ram cu mi an rak umtuk ti lo, cu tik ah Arakanese refugee kawl siangpahrang nih a rak tuk lio i Chittagong i a rak zammi kha an rak kir tthan. Zabu 19 donghlei le zabu 20 thok hrawngah hin Chittagong bangali holh ahmangmi muslim zong hi chaklei Arakan bordar hrawngah an rak phan ve. 1871 ahhin Arakan population ah Muslim hi 5 percent hrawng an si, Arrawaddy lei in a rami Buddhish pawl zong 1911 hrawngah thlanglei Rakhine an rak phan ve i, 15 percent hrawng an si ve. Cu tik ah Phun cawh le holh cawh le biaknak cawh in um nak a si.

Colonial periond chungah British nih zeitik hmanh ah Rohinya a ti bal hna lo, an mah chaklei Arakan muslim pawl nih an i auhnak a si. Rohang ti a si i, anmah nih Arakan an auhnak min kha a si, Arakan cu kan i semnak hmun a si ko an ti duhnak. Colonial pawl nih cun chittagonian timi le Arakan Muhomedan tiah an auh hna i, Aliens muslim le Arakan buddish neighbor muslim, siangpahrang uknak chan in a rak um cangmi tiah an tthen hna. (T-M-U-P 26-27)

World war I a rak chuah tik ah Gandhi le Indian National Congress nih an aupi mi home rule timi policy si cu British nih a dang Indian province bantuk in semi-elected parliment timi cu 1922 ah kawlram zong a vun pek ve, a si nain biachat tu tamdeuh cu hi nawl pek hnu zongah British tthiamtthiam an si ko. Cucu G Orwell nih "the mask of democracy" a rak ti phah.

British nih, kawl ram chung um natives miphun tthencheunak a tuah, martial race le non martial race in a tthen hna i kawlmi taktak cu non martial race a ti hna, kawl mino phun ttanh cheukhat nih kawl sunparnak laktthan ding le colonial uknak in luatnak kha ruah hram an thok i plural society timi khan chuahnak an ruat. Indian pawl cu kawlram chung a kenkip lo ah an um, burmese mino cheukhat caah Vawleithar tiah ruahmi Rangon kal cu ramdangmi vawlei i va kal bantuk khin an ruah, market place vialte cu Indian deuh nih rak uk a rak si. An ram cia ah ramdangmi an rak hluanh kha an celh lo. Indian mirum le chawletthal bankers pawl kha kawlte nih tax le loans an pek khawh ti hna lo tik ah kawl le Indian karlak ah buainak cu 1930 ah a chuak ciammam i minung 100 tiang an rak thi.

Cu ticun mino deuh Aung San te hna an vun chuak i Do Bama Asiayone timi bu an dirh, Parlimentary politics cu an rak hrial ngaingai i, communist party hi rak dirh hmasa mi a si, hlan lio i British ca i rak chiahmi min khan thakhin or master tiah an mah tein an i au cio i, nihin i national anthem, da do pye, dak do mye, doh paing kheh may, timi cu an rak sak i mirang doh hram cu an rak thok. Cu ticun kawlram nih India he tthen dingin an hal lengmang bantuk in 1937 ah India he tthen a si. British nih nawlngeihnak pipa taktak an ngeih dih ko bu ah semi-parliment in thimmi pawl kha nawlngeihnak cheukhat, a ttengnge deuh pek ve an si tik ah, miphun ttanhnak lungput cu a linsa chin thluahmah, a hlei in Islam biaknak Indian mipem 7 million nih an zulhmi cu Buddish biaknak caah ttihnung a si tiah pamphlet in ca an chuah, hi lio ah Rangon khuami hnarcheu cu Indian mipem an rak si. Cu tik ah 1938 ah India mipem chungin Muslim le kawlmi karlak ah buainak a chuak tthan. 1939 ah Parliment nih Budish women special marriage and succession act tiang an chuah. 

Cuti cun kawlram cu nichuah lei in Japan nih 1942 ah a rak lak i British pawl zong cu India ah a rak dawi hna, hi lio ah ke in a kalmi India phanh manh lo in a thimi hi 10000 hrawng an rak si. Japan nih Thakhin pawl hruaimi Burma National Army zong cu training an rak pek hna. 1945 ah mirang nih kawlram cu an lak than nain tlawmpal te lawng an um i January 4, 1948 ah Independence lak a si i cuticun commonwealth in kan rak chuak. Thla tlawmpal a rauh hnu ah, kawlram cu ramchung ral a tho i communist, Mujahid le KNU hna an si. A si nain democracy phunphai cu kum kua hra cu a kal ve ko, 1962 March 2 ah Ralkap nih uknak a lak Revolutionary Council a ser, Burma Way to Socialism policy a vun hman i, Indian mipem 400000 leng cu an rak ah a dawi tthan hna. (T-M-UPa 29-30)


Sunday 9 August 2020

Ruah a Hau

 A ngaingai ahcun Chin mipi nihhin zeidah federal cu a si, democracy cu teh zeidah a si, nuhrin covo le zalonnak taktak hi teh zeidah an si, 2008 phunghram cu zeidah remh hau, 2008 phunghram ahcun zeidah a um i, 2008 phunghram cauk hi a hring ma a nak, khua zeidah um ti hmanh a fiang lomi kan tamtuk, khuate lei lawng kan ti cun kan palh lai caah khuapi ummi cheukhat zong nih a ruah awk a thei lomi an tamtuk. Mah I election campaign ah candidate pawl nih federalism, seft-determination le democracy kongah party policy aupi chih khi vote thlatu mipi caah thlitu lak voihvoih bantuk a si rih.

Cucaah tthanchonak le fimthiamnak, thingram humhaknak le remdaihnak, mipi he rianttuantti ding in bia tampi chim kha a ttha deuh ding si. Mino nih party politics in nationalism aupi lennak in zeitindah think tank organization tampi kan dirh khawh lai i CSO, Media thazaang in mipi vialte civic education kan pek khawh hna lai, democracy le federalism kong hi kan aupi lai i zeibantuk ca dah kan rel lai ti hi kan ruah deuh awk a si i cucu miphun dawt a si deuh. Lam le sul tthat dih hlan, mei kan ngah dih hlan le electronic media and communication devices khuakip nih kan hman dih khawh hlan cu thiltampi kan fiang khawh rih lai lo.

Cucaah pu Sui Thio bia hlan cun, lam, hlei le myo, sizung, sianginn le hall sakpiak kho tu ding candidate kha thim si te kolai zoh hmanh uh hihi. Arsa tampi that i mipi a hleh kho tu kha arsa ei tti tampi an ngei rih kolai. Direct in development policy aupi thiammi nih an hmuh te kolai. Miphun min aa hlanmi zong zeipi pa an si lai lo. 

Pu Tial Ling Konglam

 Chuahkehnak

2020 November 8  Myanmar ram pumpi thimnak ah NLD party in Chin State Hakha Peng ah Pyithu Hluttaw Representative (Pyithu Hluttaw Palai) in aa zuam dingmi Pu Tial Ling cu Thantlang peng Congthia khua ah a 1955 May 25 ni ah a chuak. Pu Pa Raang le Pi Dar He hna i an fa le 7 lak ah a hniangbik a si. 1984 kum ah Pu Zam Lian (Sur Khua) le Pi Zing Iang hna i an fanu Pi Biak Hnem he thitumnak an tuah i Pathian nih Fanu pathum le fapa pakhat thlua a chuah hna.

Sianginn Kainak Kong                                                                                                                       

Congthia, State Primary School in Tangli a awng, Hmawngtlang Middle school in Tangriat a awng. Cu lio tangsarih cu District in camipuai tuah arak si i Thantlang peng ah first division in a mah lawng a rak awng mi a si. Hakha State High School in 1973 ah tanghra Distinction 2 (Physics le Maths) in a awng. Mandalay Arts and Science University in 1977 ah Bachelor of Science in Physics (B.Sc) degree a lak i 1982 ah Master of Science in Physics (M.Sc) degree zong a hmuh. Cozah rian a tuan pah in Yangon University, Human Resource Department in  2010 ah Diploma in Global English a awng. 

Kawlram Chung a Riantuannak Kong

1. 1980 in 1984 tiang Monywa College ah Department of Physics in Demonstrator/Tutor rian a ttuan i Public Service Selection and Training Board (PSSTB) ah rian a phit hnu in 1985 ah Research Officer, Medical Research Department (Yangon) ah vuanthok rian in aa thial. 

2. 1992 kum in a rian a kai i Head of Engineering Department ah Assistant Director Rank in 2004 tiang rian a ttuan. 

3. 2004 in 2006 tiang Korea and Myanmar Medical Research Joint Project in dirhmi Hepatitis B Vaccine factory ah Deputy Director (Chief Engineer) rian a tuan i an factory cu 2006 in a Cozah nih Ministry of Industry ah a thlen, Deputy Director in 2006 Ministry of Industry ah kum 7 a ttuan hnu ah 2013 December ah cozah rian in pension a la.

4. Cozah rian in pension a lak hnu 2014 in 2020 March thla tiang, Silver Shine International Company (Phamaceutical factory, Yangon) ah Chief Engineer position in rian a tuan.

International Level in Cawlcanghnak le Oversea Training

1. Myanmar Cozah hnatlakpi nak le Foregin Service Term in ORBIS International Company, US, New York hrambunh, Charity organization (INGO) nih tuahmi free optometical Treatment peknak rian ah Mechanical Repair and Maintenance rian a ttuan i vawlei cung ram thangcho ram 12 ah 1996 Oct-1998 March tiang khual a tlawng. 

2. 1990 in 1991 tiang Japanese International Co-operation Agency (JICA) project in Japan ram ah Medical Equipment Repair and Maintenance Training a rak kai.

3. 1993 ah International Atomic Energy Agency (IAEA) project in China ram ah Advanced Nuclear Electronics Training a rak kai.

4. 2006 ah Korea International Co-operation Agency (KICA) project in Korea ram ah Good Manufacturing Practice Training a rak kai. Private factory ah rian a ttuan hnu in Romania le China tibantuk ah rian kong he pehtlai in khual a tlawng tawn.

 Chin Miphun Social Activities Aa telnak

1. Lai Baptist Church (LBC, Yangon) a dir ka in nihin 2020 tiang Khrihfa upa (EC) ah a tel peng, Deacon chairman, Treasurer le secretary tibantuk a ttuan lengah, Vice President Post term 2, 2000-2001 le 2016-2017 a tuan. Church President term 2, 2002-2003 le 2018-2019 ah a tuan. 

2. 1991-1992 tiang Lai Chiatthat Bu (Yangon) ah Chairman rian a ttuan, 2016-2018 tiang Vice Chairman a ttuan, 2018-2019 tiang Chairman a ttuan tthan, a ttuan chungah Yangon khualipi i Laimi mitlungkal le duhherhtik in hmanding inn saknak caah fund kawlding in USA laimi sin ah an thlah i Pathian nih Laimi thinlung ah rian a tuan i hlawhtlinnak a pek. Amah LCB a ttuan chungah inn zong cu 40 " x 40", Dot 3 in sak a si.

3. David Van Bik Foundation ah 2002 in 2012 tiang EC in a tel i 2012 in 2019 tiang Chairman rian a ttuan.

4. Christian Association of Rural Development (CARD) ah Advisory Board in aa tel

5. Yangon Zophei Zohkhenhnak Bu ah 1987 in 1990 tiang Chairman a ttuan i, 2002-2011 tiang Advisory Board ah a tel.

6. Hakha i Lairal Philhlonak lungphun timhnak i khuakhang laireltu ah a tel.

7. Monywa College i tutor rian a ttuan lio ah 1981-1984 tiang a mah hruainak in Chin National Day zong a rak tuah pi hna.

8. 1983 Myanmar cencus ah Monywa peng in a rak i tel ve.

9. Center for Development and Ethnics Studies (CDES) Yangon ah 2014 in 2020 tiang Board of Directors ah aa tel. (Hlan deuh ahcun Burma Center for Ethnics Studies ti zong a rak si) 

Konglam Tialtu Biapeh

Kawlram ah 2008 phunghram ning in vote nak nawl a ngeimi mipi nih aiawhtu kan thim tik hna ah kan thimmi hna minung hi zeibantuk minung dah an si timi kan i fian dih cikcek a hau, zeirian dah a ttuan i zeibantuk quality le experience dah a ngeih, a tuanbia ah zeibantuk tlamtlin lonak dah a ngeih timi tiang khin kan theih dih hrimhrim hna a hau. Minung kan nunnak ah hmur le ka nakin sining nih bia a chim theu tawn. Cucaah Pu Tial Ling zong hi amah hmur le ka nih bia a chimmi nakin a sining nan zohtik ah zeibantuk minung dah si timi nan i fiang ko lai. Kawlram level in a rianttuannak zoh tik ah mihruai kho le rianttuan kho a si, international level zong in experience tampi a ngeimi a si, Laimi level in zohtik ah kan caah rian a ttuan kho ding kan pa a si. Conruption a huat, a rianttuannak ah Transparency le Accountabilty bakin rian a ttuanmi kan pa a si, mipi he thawngpang i theih le pehtlaih a duh. Cucaah 2020 thimnak ah Hakha peng in Pyithu Hluttaw palai caah pu Tial Ling bantuk mipi aiawhtu khotu le hruaitu ttha kan ngeihding hi a biapi tuk, Chin mi chung hrimhrim ah amah bantuk cozah riansang a ttuan khomi hi an tam lo. A kong na theih bakmi, a sining na hmuhmi le na zumhmi minung kha zoh hmasa, cu hnu ah a party zoh chih, cutin aiawhtu kan thim ahcun kan ram hi tuan ah kan i tinhmi hmun kan phan ko lai. 

Za Biak Cung Nawl

An Mawh Veve Lo!


Rianttuannak in inn ah vun phak chawng khin tuah awk theih lo ah phone an i lak i NLD me kan pek awk a si, CNLD deuh hme teh, miphun party eh kawl party eh, President Thein Sein nakin thil a tuah khomi an um lo tiah biachokvai a ttialmi media tangah comment an pek, weekend caan ah tuah awk um lo i zeihuaha thei lo zong nih sau nawn khin 2008 phunghram remh lo ahcun eh, Miphun party mee pe ko uh tiah kawlram a zaamtak cangmi Pastor an si zongah, bochan mi kan pa le tiah ruahmi an si zongah kawlram um/ a hmun ummi nak in a theihdeuh, hmu dih le a theibik phun in media nih biaruahnak kip ah ka thaw ngai in an chim tik ah, a thei taktakmi le a hmu taktak mi nih an celh ve ti lo i..
UMHARPHENG POLITICS nan tuah ti si ko cang..
Kei cu umharpheng politicians pawl zong an mawh lo i real politicians, thil hmutu taktak zong an mawh lo ka hei ti ko. 😄😀😄 Umharpheng ah😁🤣